Dit is een exclusieve publicatie op deze website van één van de tien interviews die de uiteindelijke versie van het boek niet haalden. Deze afgevallen interviews waren niet minder interessant dan anderen maar pasten simpelweg niet in het boek. Soms waren het verhalen over minder bekende zenders of waren de vertellers minder bekend. Maar online vervalt die beperking!
'Rap van Fortuin' gaat over de opkomst van commerciële omroep in Nederland en wordt als naslagwerk gekoesterd als het gaat over de periode 1985-1996 in de Nederlandse omroepgeschiedenis. Veel uit dat boek is inmiddels behoorlijk gedatteerd. Hoewel soms nog even actueel, als je het vertaald naar het nu, zijn andere verhalen ronduit schattig of zelfs hilarisch. Dat laatste is zeker van toepassing op The BOX. Music Television You Control! Met die (Amerikaanse) slogan probeerde het moederbedrijf in Europa lokale varianten van The BOX succesvol te laten worden. Het idee: interactiviteit! Een uniek gegeven voor tv midden jaren negentig. Internet stond nog in de kinderschoenen. Breedband verbindingen waren er nog niet. En lineare tv kwam tot je met een in Hilversum bedacht aanbod wat je hooguit interactief kon laten zijn door het op je videorecoder op te nemen en dan op een door jou gewenst moment terug te kijken. Op The BOX kun je echter een clip aanvragen (door een duur 06-nummer te bellen) en dan je aanvraag binnen gemiddeld een half uur wachten (ha, kom daar nog maar eens om anno nu!) op tv te zien. Toch was dit bijzonder en kon je blij zijn met jouw clip, die je verder nergens zag. (Arjan zelf heeft ook wel eens clipjes aangevraagd vanuit het sadonische genoegen dat anderen dan zijn kutliedje, waar ze helemaal geen zin in hadden, moesten afwachten, heh heh). Een grote stapel videorecorders (ja, met 'vintage' VHS banden!) speelden de clipjes in elke stad in een daar aangevraagde volgorde af. Volledig door de tijdsgeest achterhaald maar ook nooit in Nederland tot volle wasdom gekomen. The BOX is uiteindelijk overgegaan in wat in 2010 Comedy Central heet. Lees hier over het naïeve startjaar (1996) en begrijp waarom dit nooit wat heeft kunnen worden...
"Het vreemde van de Mediawet vind ik dat alles wat er niet in beschreven staat ook niet mag. Daarmee houd je nieuwe ontwikkelingen tegen, en dat vind ik heel vervelend." Anca Beije en Marjan Kortekaas zijn samen verantwoordelijk voor het eerste interactieve commerciële station in Nederland, The Box. Kortekaas zat bij Euro Jazz, en deed de bekabeling voor Sky Radio en Radio 538. Anca Beije deed namens Sky onder andere de commerciële kant van de Gouwe Ouwe Zender. Maar na een jaar hield Sky het met de Gouwe Ouwe Zender voor gezien, en het duo Kortekaas en Beije werden het Nederlandse gezicht van het Amerikaanse initiatief The Box. Het woord interactief heeft in 1996 geen onbekende klank meer, maar het station waar je heen kunt bellen en binnen een half uur je aangevraagde videoclip op kunt zien is dan nog nagenoeg onbekend. Voor Anca Beije een taak om daar wat aan te veranderen.
"Het systeem is uniek, er is geen ander interactief station in Nederland. Mensen bellen om hun favoriete clip aan te vragen, en die zie je dan binnen een uur op spitstijden, maar als je handig bent binnen een kwartier op rustiger tijden. Dat kan, omdat in elke plaats een eigen video jukebox staat, die de keuzes naar het lokale kabelnet verstuurt. De computer selecteert alle aanvragen automatisch. Mensen die in ons gebouw een rondleiding krijgen, zijn meestal een beetje gedesillusioneerd. Ze verwachten toch studio's en grote ruimten, en er staat alleen een kast met apparatuur. En dat is dan een tv-station. Zelfs Sky Radio heeft nog meer spullen staan. Veel mensen zullen hier niet werken, nee. Ik wil wel een 24-uurs helpdesk service voor kijkers, waar ze heen kunnen bellen als er om wat voor een reden iets mis gaat. Voor de rest hoeven we geen concept uit te werken, en voor een promotietoer of zo huur je gewoon wat mensen in. Ik denk dat wij in Nederland op den duur hooguit 15 mensen in dienst hebben. Wij hebben het niet nodig om, zoals bij Veronica, met veel mensen te werken.
De voorgeschiedenis
The Box is in Amerika op 19 december 1985 van start gegaan, en is daar zeer succesvol. Waar The Box draait op hetzelfde kabelnet als MTV, haalt The Box geregeld hogere kijkcijfers. MTV is groter, zit in heel Europa, heeft meer aansluitingen dan The Box. Maar op het moment dat we samen op één net zitten zijn wij populairder. The Box heeft plannen om internationaal uit te gaan breiden. Dat is begonnen in Engeland, ook weer zeer succesvol. In Engeland werd er na anderhalf jaar al break-even gedraaid, dus wilde men in Europa uitbreiden. The Box wil in elk land een kantoor op gaan richten, en daar een nationale partner zoeken. Voor Nederland is dat het uitgeversconcern Quote Media geworden. Er is begin 1995 een joint venture gestart tussen Media BV, Video Jukebox Network Inc. en Quote, om in de loop van 1995 met de eertste uitzendingen van start te gaan.
De valse start
Quote heeft zich laten voorlichten, en al die tijd gedacht en geloofd dat we begin 1995 konden beginnen. Maar toen werd duidelijk dat er problemen zouden komen met de Mediawet. We hebben eerst geprobeerd een status als buitenlandse omroep aan te vragen, zoals NBC en MTV dat in Nederland hebben. Voor die licentie moet je integraal hetzelfde programma uitzenden wat ook in het buitenland draait. Maar The Box heeft een ander concept, wij hebben lokaal boxen staan, en dat is dus geen buitenlandse zender. Dat zou het alleen zijn als we via de satelliet het programma vanuit Miami of Londen laten komen, maar dan is ons concept weg en worden we een 24-uurs station met non-stop clips. Dat is de bedoeling niet.
Toen hebben we op een hele vreemde wijze wél een licentie gekregen als binnenlandse omroep. Dus dachten wij dat we als Nederlandse omroep hier konden starten, en dat hebben we in 1995 gedaan in Gouda en in Veenendaal. We hadden natuurlijk wel een grotere plaats kunnen uitkiezen, maar van Gouda hebben we veel medewerking gehad. De kabelmaatschappij daar heeft maar één uitgangspunt; elke commerciële zender die 30 cent per aansluiting wil betalen komt op de kabel. De directeur heeft geen intentie om te beslissen wat de inwoners van Gouda wel of niet mogen zien. Hij zet al het aanbod gewoon op het net, commercieel of niet. Dus hebben we daar proef kunnen draaien. Toen kregen we van het Commissariaat voor de Media een bericht dat we ook geen binnenlandse omroep waren maar een lokale omroep, omdat we lokaal programmeerden. Als we geen nationale programmering hadden, mochten we niet uitzenden. De nationale zender The Box was vanaf dat moment alleen maar in Gouda te ontvangen.
We kregen het gevoel dat we een beetje aan het lijntje werden gehouden. De Mediawet zou aangepast worden om lokale, commerciële televisie mogelijk te maken. Alle licenties die werden uitgegeven aan de publieke lokale stations om ook commercials mee te laten draaien liepen op 1 januari 1996 af. Dus de verwachting is altijd geweest dat voor 1 januari de Mediawet zou worden aangepast. Daar wilden wij wel op wachten. Toen hebben we een start op 5 januari 1996 voorbereid, met een grote presentatie op het Noorderslag-festival in Groningen. Dat had de officiële aftrap van The Box in Nederland moeten zijn, maar er was nog niks gebeurd. De Mediawet was nog steeds niet veranderd. Uiteindelijk is het door de Eerste kamer gegaan, dus nu zijn we eindelijk legaal. Nu mogen we uitzenden volgens ons eigen concept. Als commerciële lokale omroep. We zijn wel een landelijke omroep, maar omdat we niet de clips overal in dezelfde volgorde uitzenden, kunnen we volstaan met een registratie als lokale commerciële omroep in de plaatsen waar we gaan uitzenden.
De frustraties
Die moeilijke aanloopperiode is wel leerzaam geweest. Wij hebben al die tijd kunnen testen met de apparatuur. Het is een Amerikaans systeem wat in Nederland omgezet moet worden. Dus daar ging nog wel eens wat mis, dat had ik niet graag mee willen maken als ik al dertig boxen in het land zou hebben gehad. Maar als we het van te voren hadden geweten, hadden we natuurlijk niet al die boxen al naar Nederland laten komen. Het wachten op de licentie is wel zeer frustrerend geweest. De Mediawet zou aanvankelijk 27 november 1995 aangepast worden, en uiteindelijk is het dus 2 april 1996 geworden. Dat is wel heel lang als je al mensen in dienst hebt, en je wilt een beetje de moed er in houden. Voor mij was het ook heel moeilijk, want ik doe de marketing van The Box. Maar er was gewoon niets te marketen met één systeem in Gouda. En al die maanden bellen er journalisten om te vragen wanneer we nou eens gaan beginnen. En steeds moest ik weer zeggen dat de behandeling van het wetsvoorstel weer was uitgesteld, of dat de Tweede kamer zijn oordeel nog moest geven, en daarna de Eerste Kamer.
Dan lag er een datum, maar die werd weer niet gehaald, en dan belden al die journalisten weer, en moest ik weer vertellen dat het nog langer ging duren. Maar uiteindelijk is het toch nog snel gegaan voor The Box. Het had net zo goed kunnen zijn dat de Mediawet niet werd aangenomen, en dan had je TV10 toestanden gekregen. Alleen, The Box in Amerika snapt absoluut niks van onze problemen. Als je daar iets wilt beginnen dan begin je daar iets, en dit is dus idioot.
Het vreemde van de Mediawet vind ik dat alles wat er niet in beschreven staat ook niet mag. Dat is natuurlijk heel raar, want als je de nieuwe ontwikkelingen niet volgt, en er dus niks mee doet, dan houd je dat daarmee dus tegen. Ik vind het heel vervelend dat dat zo is. We hebben in Nederland ongeveer het oudste en goedkoopste kabelnet van de wereld, maar overal zeggen de kabelexploitanten dat het net vol zit. Wat is nou vol? Dat is toch eigenlijk heel raar? Ze hebben tegen ons gezegd: we kunnen alleen maar kanalen delen met een andere zender. Uiteindelijk wordt The Box dan geïnstalleerd, en dan hebben ze ineens nog ergens een 24-uurs kanaaltje over. Dat vind ik zo raar. Ik denk dat die schaarste kunstmatig een beetje wordt gecultiveerd. Als je nu ziet dat er in Gouda 36 zenders op de kabel zitten, terwijl daar ook gewoon koperdraad in de grond ligt, geen bijzondere glasvezelkabel of zo. Dan neem ik aan dat dat overal kan. Ik weet het niet hoor, misschien heb ik dat wel heel raar gedacht. Het lijkt me toch heel simpel. Eigenlijk denk ik dat je de mensen gewoon zelf moet laten kiezen. Als je niet wilt kijken, dan kijk je toch niet? Als de mogelijkheid er is vind ik dat je alles moet doorgeven.
De timing
Misschien zijn we zijn in Nederland te vroeg begonnen. Als we achteraf hadden geweten welke problemen er lagen, dan waren we in januari 1996 rustig gestart. Maar we zijn dus al in 1995 gestart met uitzenden in Gouda, toen wij de Nederlandse licentie kregen. Dat was maanden de enige plek waar The Box in Nederland kon draaien. Dat is dan eventjes heel Nederland. Dat was natuurlijk moeilijk, maar het voordeel van ons systeem is dat we vanaf de eerste dag omzet hadden. Want er komen gelijk telefoontjes binnen, en dat is een belangrijk deel van onze inkomstenbron. Elk ander tv-station begint met uitzenden en als het een beetje kabeldekking heeft gaat het langzamerhand advertentieruimte verkopen. We hebben dat eerste half jaar kunnen uitzingen, maar je maakt zo'n periode niet in één keer goed. We hebben toch lang bijna alleen maar geld uitgegeven, want het product moest wel goed zijn. Voor één box doe je bijna net zoveel werk als voor honderd boxen. Die clipjes moeten toch worden verzameld, gemonteerd en geknipt worden, er moet tekst in worden gezet, teletekstpagina's, noem maar op. Dat je zoveel werk doet voor zo weinig kijkers, dat is behoorlijk frustrerend geweest. En iedereen maar vragen: "The Box, waar kun je dat dan ontvangen?" Je merkt dat dat nu anders wordt. Mensen die eerst niet terugbelden en de boot afhielden komen nu zelf langs. Opeens worden we toch serieus genomen.
De 'bestorming'
We zullen nooit zo'n turbulente start maken als Veronica, die gelijk 98 procent kabeldekking heeft. Dat kunnen wij zelf niet eens aan. De verwachting is wel dat we eind 1996 al een heel eind zijn. Maar je moet met elke kabelmaatschappij apart onderhandelen. Er is wel een standaard VECAI-contract, maar sommige kabelmaatschappijen vragen toch veel meer voor een doorgifte. Waarom Amsterdam vindt dat je f1,65 per abonnee moet betalen, ik weet het echt niet. Maar dat is voor een nieuw station niet op te brengen. Dat is zoveel geld, daar kan je de rest van Nederland mee aansluiten. Een ander probleem is de kast die wij moeten plaatsen in de gemeente zelf. Er moet ruimte zijn op zo'n kabelkopstation, want een box is nogal groot en past niet overal in. Die kabelkopstations zijn soms hele kleine hokjes, vaak in een fietsenkelder van een flat of zo. In Hilversum is het kabelkopstation te klein, daar past de apparatuur gewoon niet in. Dat zijn fysieke problemen. Maar je kunt nu eenmaal niet via een satelliet uitzenden, want dan is onze interactieve gimmick weg.
De concurrentie
De plannen om The Box in Nederland te starten zijn van februari 1995. The Music Factory (TMF) is rond die zelfde tijd opgezet. Maar ik denk dat The Box een ander publiek trekt. Voor een deel is het gericht op dezelfde doelgroep, maar er zit toch een verschil tussen. TMF wordt gepresenteerd, wij hebben geen presentatie. Dat is ook het succes van Sky Radio, omdat er niet doorheen gepraat wordt. En wij hebben ook clips in het bestand die TMF niet zal uitzenden. Zij zijn toch een Top-40 station, en die zullen geen risico nemen met platen die niks in Nederland doen. The Box kan helemaal Nederlands zijn, als het even kan zelfs helemaal lokaal. Ik zou graag willen dat The Box een station wordt waar je als Nederlands bandje van weet dat je clip er ook gedraaid gaat worden. Als ik een band uit Groningen heb, dan zend ik die clip toch uit in Groningen? Laat die band maar airplay krijgen, de familie, vrienden en kennissen bellen toch wel. Dat gaat vanzelf, want als alleen de familie het wat vindt, dan blijft het daarbij.
Maar wordt het opgepikt, dan zou ik het erg leuk vinden als wij kunnen zeggen dat die band is doorgebroken dankzij The Box. TMF gaat die clips pas logischerwijs draaien als ze in de Tipparade staan. Ik denk ook dat je in Enschede en Hengelo een heel ander programma hebt dan in bijvoorbeeld Dordrecht. Dat is in Amerika nog sterker, daar heb je in New York allemaal hiphop en underground, en in Miami allemaal Spaanstalige muziek. Ik denk dus dat TMF en The Box naast elkaar kunnen bestaan, maar met MTV erbij, drie clipstations is wel een beetje veel. Als gewoon clipkanaal hadden we het niet gered, daar heb je al genoeg van. Het interactieve aspect, gecombineerd met het lokale aspect, kan zeer succesvol zijn in Nederland. Uiteindelijk zullen er toch een aantal zenders zijn in Nederland die het niet gaan halen. Ik ga er voor zorgen dat The Box daar niet één van is."
(c) Arjan Snijders