Dit is een hoofdstuk uit het inmiddels niet meer te verkrijgen boek over de opkomst van commerciële omroep in Nederland en wordt als naslagwerk gekoesterd als het gaat over de periode 1985-1996 in de Nederlandse omroepgeschiedenis. Met nu het verhaal van een man die toevallig op het juiste tijdstip op de juiste plek stond; Ton Lathouwers. Veronica radiobaas Lex Harding was in de jaren tachtig veelvuldig aan het zoeken naar plekjes buiten het bestel om zijn club, de dan publieke omroep Veronica, weer als commerciële zender terug te brengen. Eén van zijn experimenten was een constructie met het Britse Sky Channel. Ton Lathouwers, dan programmamaker bij de VOO, mag er de baas gaan spelen. En laat dat experiment, Sky Radio, uitgroeien tot één van de grootste en langst lopende commerciële zenders in Nederland (en inmiddels een heuse Sky Radio Group met vier radiozenders herbergen).
"Sky Radio was een testcase voor Véronique. Als Sky niet was gelukt dan was Véronique er nooit gekomen. Het heeft maar een haar gescheeld of RTL-Véronique was Sky-Véronique geworden."
Misschien een bittere pil voor de radiofreaks van de oude stempel, maar de zender waar een computer via een uitgekiend format een non-stop programma verzorgt is tevens het meest succesvolle. Sky Radio start in 1988, en haalt binnen korte tijd betere cijfers dan iedereen had kunnen vermoeden. Sky Radio opereert vanaf het begin als Engelse zender opereert, News International is de meerderheidsaandeelhouder. De problemen die Cable One en Radio 10 krijgen over U-bochten en ontduiking van de Mediawet blijven Sky Radio dus bespaard. Het Sky imperium van Murdoch had eigenlijk veel grotere (tv-)plannen in Nederland, maar trekt zich vroegtijdig terug. De troostprijs, het langst lopende succesvolle commerciële radiostation in Nederland, vergoedt echter veel. Directeur Ton Lathouwers haalt vooral in 1995 het nieuws wanneer Sky samen met Radio 538 bij het Ministerie van Verkeer en Waterstaat vrij onverwachts alsnog een etherfrequentie weet los te praten. Minder succesvolle zijstappen, zoals Hitradio en de Gouwe Ouwe Zender, zijn dan al lang weer vergeten.
"De meerwaarde van commerciële radio is dat je weet wat je krijgt als je zo'n zender aanzet. Als ik Kink FM aanzet krijg ik een hoop herrie waar ik niet van houd, als ik Jazz Radio aanzet krijg ik jazz waar ik ook niet van houd. Maar als je daar wel van houdt, dan is dat een hele leuke zender. Als ik naar Radio 3 luister hoor ik af en toe wel een leuk plaatje, maar ook muziek die ik niet leuk vind. Er zit totaal geen lijn in. Als ik naar de VARA luister, klinkt dat totaal anders dan de TROS. Commerciële zenders hebben een duidelijk profiel, en zo hoort de radiomarkt in elkaar te zitten. Net zoals de tijdschriftenmarkt. Als ik de Libelle koop, dan weet ik dat ik geen naaktfoto's of verhalen over auto's tegenkom, want dan had ik de Playboy moeten kopen. Het zou uiterst merkwaardig zijn als ik morgen de Elsevier koop en ik lees daarin verhalen die ik in de Story gewend ben. Ieder tijdschrift heeft zijn eigen profiel, dat is bij radio ook zo. Daarbij is Sky Radio de enige zender die vanaf het begin in 1988 met vrijwel hetzelfde profiel is blijven werken. De formule is nooit veranderd, terwijl alle andere zenders wel dingen hebben aangepast. Sky Radio is het eerste gesegmenteerde radiostation van Nederland.
De aanloop
Begin jaren tachtig was er veel vraag naar nieuwe mensen in de omroepwereld. En ik heb gewoon heel veel geluk gehad en de juiste mensen gekend. Ik heb nog heel even op de boot gezeten, de Mi Amigo, tot de hele handel zonk. Die drie dagen bij Radio Caroline zijn wel bepalend geweest voor mijn carrière. Ik heb er Ruud Hendriks, Erik de Zwart en Jeroen Soer door leren kennen. Toevalligerwijs zijn we nu alle vier baas van een commerciële omroep. Misschien doordat we toevallig die ervaring op zee nog hebben meegemaakt, een ervaring die andere mensen niet hadden. Toen ik na het zinken van de Mi Amigo terug kwam in Nederland belde Ruud Hendriks me op om bij hem thuis foto's te bekijken. Daar is een goede vriendschap uit voortgekomen. Vrij snel na het avontuur op die boot gingen Hendriks en De Zwart bij Veronica werken. Veronica was toen nog C-omroep en had heel weinig zendtijd. Er was voor mij geen plaats. Maar ik wilde wel heel graag voor de radio blijven werken. Er was natuurlijk niet veel meer dan de publieke omroepen in Nederland. Het was ook niet zo dat ik daar een sterke tegenstander van was en per se commerciële radio wilde maken. Maar in Amsterdam was een lokale piratenzender, Radio Unique, die ooit door Erik en Ruud was opgestart. Met kerst 1979 hadden ze als eerste het kabelnet van Amsterdam ingestraald, de WDR wegdrukkend waar de paus bezig was met zijn kerstboodschap. Ik kwam vanaf het zendschip bijna automatisch terecht bij Unique. Tot 2 uur zat ik op school, daarna snel met de trein naar Amsterdam Amstel, Unique zat op de Vrijheidslaan, en daar deed ik iedere dag tussen drie en vijf uur mijn programma. Ruud en Erik kwamen wel eens langs terwijl ze al bij Veronica werkten. Lex Harding had mijn programma een keer gehoord, want Unique kun je via de FM tot in België horen. Lex was toen radiodirecteur bij Veronica. In mijn tweede jaar op school werd bekend dat Veronica de B-status zou krijgen. Toen belde Ruud me op om eens met Lex Harding te komen praten. Veronica had meer mensen nodig, en als je dan ooit op een zendschip had gezeten dan stonden de deuren wagenwijd open bij Veronica.
Veronica
Het was prettig om voor Veronica te werken omdat ik graag in een omgeving zit waar serieus en professioneel over radio wordt nagedacht. Dat was zo bij Veronica, van Lex heb ik veel geleerd. Het leuke bij Veronica was dat je overal voor werd ingeschakeld. Ik werd aangenomen als presentator van Veronica NieuwsRadio, wat toen net begonnen was. Maar als er bij Countdown-tv wat te doen was, dan werd je daar ingezet. Ik heb zelfs nog eens de Top-40 gepresenteerd, toen de lijnverbinding met de Firato uitviel. Dat was een eenmalige actie want dat dj-werk heb ik eigenlijk nooit echt leuk gevonden. Ik ben meer de informatieve kant opgegaan. Een prettige afdeling, met jonge mensen als Gert Berg en Ruud Hendriks. We waren stuk voor stuk best aardige journalisten. We konden de vertaalslag maken om het nieuws een beetje prettig en begrijpelijk naar de luisteraar toe te brengen. We vonden dat de meeste journalisten op Radio 1 vooral voor elkaar programma's maakten, er was af en toe geen touw aan vast te knopen. Veronica NieuwsRadio was toen best aardig.
In 1986 deed Veronica op de Firato een experiment met kabelradio, wat nog helemaal nieuw was. Dat experiment met de NOS en Europa-TV heette Europa Radio. Ruud Hendriks en ik hebben dat experiment opgezet. En we vonden dat heel leuk, om twaalf dagen non-stop radio te kunnen maken. Ik vond het heel jammer dat het na de Firato weer voorbij was. Vanaf dat moment heb ik eigenlijk gezocht naar manieren om toch 24 uur per dag radio te kunnen maken. Het was niet zo dat ik het niet naar mijn zin had in de omgeving van de publieke radio. Maar het was gewoon vervelend dat je maar één of twee dagen per week radio kon maken, en dat als je de deur dichttrok je wist dat de AVRO of de EO daar op die zender verder ging. Dat was toch een beetje ondankbaar. Ik had bij Caroline en Mi Amigo ervaren hoe prettig het is om met z'n allen aan een produkt te werken wat 24 uur per dag uitzendt. Je bent een team, je houdt altijd rekening met elkaar, en je krijgt een band met de luisteraar want je zit er elke dag.
Radio 10
In die tijd zat ik met Erik de Zwart, Jeroen Soer en Paul Luyten, die toen fractievoorzitter was van de VVD in Amsterdam, in een clubje. Op het hoofdkantoor van de VVD in Amsterdam kwamen we bijeen, in de zogeheten 'Initiatiefgroep Radio 10', om over onze eigen radiozender te praten. Ik kan me nog herinneren dat ik tot diep in de nacht eindeloze discussies met Jeroen heb gehad over hoe commerciële radio zou moeten klinken. Eerst werd er dan geriskt en behoorlijk veel gedronken, en daarna kwamen de eindeloze gesprekken over wat voor een radiostation Radio 10 dan zou moeten zijn. Of doelgroepenradio, zoals in Frankrijk en Amerika, of een verbeterde versie van Radio 3. Ik geloofde heel erg in een gesegmenteerd station dat je door middel van de computer liet samenstellen. Jeroen vond dat dat niet werkte, omdat je dan het persoonlijke gevoel er uit haalt. Terwijl tegenwoordig alle radiostations, ook Radio 10, door de computer worden samengesteld, omdat dat de enige manier is waarop je een zender een herkenbaar geluid mee kunt geven.
Op een gegeven moment kwam Peter Jelgersma er ook bij. Toen is er wat ruzie geweest tussen Jeroen en mij, we konden het op dat moment niet heel goed met elkaar vinden. Dat is allang weer voorbij, ik kan het uitermate goed vinden met Jeroen en Erik. Maar drie kapiteins op één schip was een beetje teveel van het goede geweest. De tijd was er nog niet rijp voor, zoals we dat toen met z'n drieën wilden. We runnen nu alle drie een succesvol radiostation, dus wie weet wat het geworden was als we het samen hadden gedaan. Het is op zich wel jammer dat we het niet gezamenlijk gedaan hebben. Ik ben weliswaar aandeelhouder van Sky Radio, maar het merendeel van het geld gaat naar Murdoch toe, bij Erik gaat veel 538-geld naar Murdoch, en bij Jeroen gaat heel veel naar Arcade. We zijn er alle drie niet slechter van geworden, maar als we het samen gedaan hadden waren die constructies niet nodig geweest. Toch hebben De Zwart en ik ons uit Radio 10 teruggetrokken. Het was ook nog niet helemaal het moment om bij Veronica weg te gaan. Ik had daar een hele leuke baan, leuke collega's, en ik wilde alleen maar weggaan als ik zeker wist dat iets succesvol zou kunnen zijn. Bij Radio 10 had ik dat gevoel niet. Ik vroeg me af of de formule van Jeroen iets zou toevoegen aan het aanbod wat er al was. Als je met een nieuw station komt, ook al heb je weinig concurrentie, moet je toch iets nieuws doen. Ik vond de hele basis onder Radio 10 nogal smal. Peter Jelgersma en Jeroen Soer zijn eind 1987 doorgegaan met Radio 10. Jeroen heeft daarbij zelf financiële risico's genomen, die wij op dat moment ook niet wilde nemen.
Sky Radio I (De ontmoeting)
Tijdens mijn tijd bij Veronica zocht ik al naar wegen om een eigen radiostation te beginnen. Lex Harding heeft daar over meegedacht. Ergens eind 1987 zaten Lex en ik aan een tafeltje in Studio Concordia, waar een versie van 'Countdown' werd opgenomen voor Veronica en Sky Channel. Er waren ook wat mensen van de directie van Sky Channel, en Harding stelde me voor. Toen hebben we het gehad over de mogelijkheid om een radiostation onder de vlag van Sky te beginnen. Ik ben daarover verder gaan praten in Engeland. Daar vroegen ze me of ik een businessplan wilde schrijven voor een dergelijk radiostation. Ik heb eerste even in het woordenboek opgezocht met hoeveel essen je dat precies schrijft.
Sky Radio II (De formule)
Toen moest ik een formule gaan bedenken voor een nieuw, commercieel radiostation wat op de Nederlandse kabel zou kunnen gaan uitzenden. Tegen relatief lage kosten. Ik werkte nog steeds bij Veronica. Ruud Hendriks was ook zeer geïnteresseerd in die hele commerciële radio. Samen zijn wij eens naar Parijs geweest om bij twee commerciële radiostations te kijken hoe ze het deden. Dat was Energy, een piraat die later gelegaliseerd werd en zeer succesvol is geworden. De andere was Hit FM. Het aardige daarvan vond ik dat het compleet geautomatiseerd was, er waren geen dj's. Dat sprak ons wel aan, een radiostation waar niemand werkte en wat toch succesvol was. Daar heb ik de Sky Radio formule vandaan gehaald. Maar Hit FM zond hitparademuziek uit. Het leek mij beter om als je alleen op de kabel zit muziek te brengen die het in de huiskamer goed doet. Als je nou een beetje rustige popmuziek uitzendt die iedereen leuk vindt, Elton John en Whitney Houston, dan zal het wel aanslaan. Dus niet zoals Radio 10 en Cable One, wat allebei al draaide begin 1988, proberen een betere versie te maken van Radio 3. Ze maakten een beetje dezelfde fout als Radio 3, waar je dan weer gospels hoorde, dan weer harde muziek, dan weer een hitparade. Bij Radio 10 en Cable One hoorde je ook allerlei verschillende muzieksoorten door elkaar. Sky Radio had een duidelijke formule die vanaf het begin enorm is aangeslagen. Ik heb weleens de vraag gehad: "Het gaat zo goed met Sky Radio, wanneer zetten jullie er presentatoren neer?" Dat zijn mensen die het niet begrepen hebben. Dan gaat het waarschijnlijk niet goed meer, want de non-stop formule is de kracht van Sky Radio. Een formule die succesvol is moet je nooit veranderen.
Sky Radio III / Sky-Véronique (De betrokkenheid)
De betrokkenheid van Lex Harding bij Sky Radio was toen niet bekend, hij werkte tenslotte voor Veronica in het publieke bestel. Hij trad bij Sky ook minder op de voorgrond dan een jaar later bij Véronique. Bovendien was Sky een radiostation, en is er minder ophef over geweest dan over de tv-zender Véronique. Sky Radio was een testcase voor Véronique. Als Sky niet was gelukt dan was Véronique er nooit gekomen. De mensen van Veronica die op de achtergrond een rol speelden, Rob Out en Peter de Jager zaten daar ook bij, die zagen heel snel dat het heel goed ging met Sky Radio. Je kon dus op de kabel ook heel succesvol zijn. En dat kun je dan, via een buitenlandse omweg, natuurlijk ook voor televisie doen. Het was de bedoeling om na Sky Radio hetzelfde met Sky Television te doen. Dat is niet doorgegaan, omdat Murdoch Sky terugtrok van het Europese continent om zich op Engeland te richten. Het heeft maar een haar gescheeld of RTL-Véronique was Sky-Véronique geworden, of gewoon Sky Channel. Een Nederlandse zender, zoals RTL4 uiteindelijk is geworden. Achteraf gezien hebben die Engelsen natuurlijk enorme spijt dat ze niet met Veronica in zee zijn gegaan. Patrick Cox wilde wel, maar die was toen al weg bij Sky. Hij heeft later met Lex Harding en Ruud Hendriks het Véroniqueplan geschreven. Daarmee zijn ze bij RTL in Luxemburg beland. De tv-zender Sky Channel heeft een hele belangrijke rol gespeeld, omdat het de eerste commerciële zender was die in Nederland op de kabel zat. Maar als Sky Channel een Nederlandse zender was geworden dan was CLT denk ik nooit in Nederland begonnen. Het initiatief van RTL4 / Véronique heeft veel meer in Nederland dan in Luxemburg gelegen. Die Luxemburgers hebben dat natuurlijk op een presenteerblaadje aangereikt gekregen. Zoals Murdoch in Engeland van ons Sky Radio ook op een presenteerblaadje heeft gekregen.
Sky Radio IV (De constructie)
Sky Radio is vanaf de eerste dag een buitenlands bedrijf geweest. De constructie van Sky in 1996 is nog steeds dezelfde als die in 1988. News International, het bedrijf van Murdoch, mede-eigenaar van het Sky-imperium, bezit het grootste gedeelte van de aandelen. We richten weliswaar het programma op Nederland, maar dat maakt in het Europa van 1988 of 1996 niet uit. Als je achteraf die hele mediawettelijke situatie bekijkt is het natuurlijk uitermate merkwaardig dat je in 1988 als binnenlands bedrijf niet gewoon een commerciële omroep kon beginnen. Daardoor moest Radio 10 die rare omweg via Milaan maken. Voor Sky maakte het niets uit, omdat we een echt buitenlands bedrijf zijn.
Sky Radio V (Het businessplan)
In het businessplan had ik een prognose gedaan van een marktaandeel van drie procent op de kabel, voor de eerste vier jaar. Daar moesten we wel mee rond kunnen komen, dacht ik. Toen bleek dat we al na een jaar uitzenden zes of zeven procent marktaandeel hadden, in de situatie dat Cable One en Radio 10 ook al uitzond. Dat was natuurlijk fantastisch. De eerste jaren is het altijd makkelijker gegaan dan we dachten, omdat we het enige succesvolle commerciële radiostation waren. Toen Radio 10 bijna failliet ging is de formule gewijzigd in Gold, en toen kregen we pas een serieuze concurrent. Tot op de dag van vandaag concurreren we vooral met Radio 10 Gold.
Sky Radio VI (Het vertrek)
Lex Harding heeft mij naar voren geschoven om Sky Radio te gaan runnen. Het had weinig gescheeld of het was Ruud Hendriks geweest. Maar Ruud was druk bezig met televisie, hij had net 'Nieuwslijn' opgezet. Ruud vond Sky Radio misschien te marginaal om mee te beginnen. Dat is wel mijn geluk geweest. Ruud was dermate in televisie geïnteresseerd dat Lex mij heeft gekozen. Zo gaan dat soort dingen. We hebben heel veel aan Lex te danken. De uitdaging voor mij om met Sky Radio te beginnen was om een band met je publiek op te bouwen. Te zorgen dat als ze gewoon lekkere muziek willen horen dat ze Sky Radio aanzetten. Toen ik bij Veronica aankondigde dat ik wegging naar een kabelradiostation verklaarden mijn collega's me voor gek. Zeker wanneer ik vertelde dat ik de hele dag één soort muziek ging draaien. 'Die zien we over een half jaar wel weer terug', dachten ze. Bij Veronica werd over kabelradio heel minachtend gedaan. Niemand dacht dat het me zou lukken. Ook buiten Veronica deden veel mensen, waarvan ik weet dat ze veel van radio afweten, wat geringschattend over de Sky formule. Het was geen radio maar een jukebox. Heel weinig mensen hebben toen de potentie daarvan ingezien.
Sky Radio VII (Het format)
Je kunt muziekradio natuurlijk geluidsbehang noemen, maar dan is Sky Radio wel een heel mooi behangetje. Er zijn veel mensen die er met plezier naar luisteren. Sky Radio is zeker niet meer een behangzender als Radio 10 of Radio 538. Mensen hebben het aanstaan, en kiezen bewust voor Sky Radio. Juist omdat Sky een herkenbaar radiostation was, ging het al snel goed. Toen we na zes maanden de eerste cijfers van de NOS kregen, bleek dat we op de vrijdagochtend al de meest beluisterde muziekzender waren. Op dat tijdstip zond de EO op Radio 3 uit, waar niemand naar luisterde. We waren gelijk al Radio 3 voorbij. Dat kwam niet omdat wij het zo goed deden maar omdat er op zo'n moment geen normale muziekzender was in Nederland. Op Radio 2 de KRO met geleuter in 'Adres Onbekend', en de EO op Radio 3, tegenover Sky Radio met leuke muziekjes. Daar is het mee begonnen. En als mensen je op vrijdagochtend aanzetten, en ze vinden je op zaterdagochtend ook leuk, dan zetten ze de radio niet meer terug op Radio 3. Als Radio 3 een herkenbaar radiostation was geweest dan had Sky lang niet zo veel kans gehad. Als je zegt dat we rijk worden door alleen een computer te laten draaien dan weet je niet hoe dit bedrijf werkt. De kosten van Radio Noordzee liggen een stuk lager dan bij Sky, Radio 10 Gold maakt ongeveer evenveel kosten als Sky Radio. We hebben hier wel 35 mensen werken. Op de nieuwsafdeling, reclame-afdeling, programma-afdeling, noem maar op. Dat zijn niet de goedkoopste mensen, er is veel know how.
Sky Radio VIII (Het begin)
We zijn Sky Radio met vier mensen begonnen, een technicus, een muzieksamensteller, een secretaresse en ik. De muzieksamensteller en de technicus werken hier nog steeds. In de eerste maanden moesten we met heel weinig middelen radio maken. We hadden van de platenmaatschappijen cd'tjes gekregen, er was een wand met recorders, en dat was Sky Radio. Er lag een lijnverbinding naar Engeland, daar werd het opgestraald en via de satelliet terug naar Nederland gezonden. Toen we net een paar weken bezig waren was het plots stil op de zender. Onze lijnverbinding liep door de Bijlmer, en daar had een tractor die bezig was aan de grond onze lijnverbinding naar boven gehaald. Dus ik bellen met de PTT, wat toen nog zo'n logge organisatie was. Ze wisten niet eens wat Sky Radio was. Je had de publieke omroep in Nederland, alles wat daarnaast zat werd als een soort piraatje gezien. Als we een probleem hadden, moesten we de storingsdienst maar bellen, zei de PTT. Maar die zeiden: "Het is nu acht uur 's avonds, alle mensen zijn naar huis toe, probeert u het morgenochtend om acht uur nog maar een keer." Als je dan zei dat je een radiostation was, deed dat mens of je gek was geworden. Ze zei dat ze er verder ook niets aan kon doen, en we moesten ophouden want de volgende klager belde alweer. Zo ging dat toen.
Sky Radio IX (De cijfers)
Dat Sky alleen op de kabel te beluisteren was, bleek niet zo'n belemmering te zijn. Dat had ik zelf ook niet gedacht. In 1988 bleek 60 procent van de aangesloten huizen ook kabelradio te gebruiken. Dat was al een enorm percentage. Vandaar dat het met Sky zo snel gegaan is. Radio 10 en Sky Radio konden samen 16 tot 20 procent marktaandeel halen, dus moeten er aardig wat mensen de radio op de kabel aangesloten hebben. In het begin waren de adverteerders helemaal niet geïnteresseerd in Sky Radio. Pas toen na de eerste cijfers bleek dat er eigenlijk best veel geluisterd werd kwamen de eerste adverteerders. Maar dat ging heel moeizaam. De eerste maanden waren echt heel spannend. Pas na een jaar veranderde dat. Toen werd er veel over Sky geschreven, we werden het gat in de markt genoemd. Vanaf mei 1989 kwam er wat los, en in die zomer begon de reclamewereld wat te zien in Sky. Toen ging het ook heel snel.
Sky Radio X (De thuisbasis)
Sky Channel, de tv-zender, had zich teruggetrokken uit Nederland. Sky Channel werd van de ene op de andere dag Eurosport. Sky ging in Engeland door, maar wij zaten in Nederland nog met Sky Radio. Er kwam een nieuwe man bij Sky aan het hoofd, die na een half jaar ontdekte dat er ook nog zoiets als Sky Radio in Nederland bestond. Hij schijnt tijdens een vergadering geroepen te hebben: "What the hell is Sky Radio?" Toen moest ik na een jaar weer eens naar Engeland komen. Volgens mij hadden zij het idee dat ik kwam vertellen dat het niet lukte met Sky Radio, en dat we er maar mee moesten stoppen. Pas toen ik liet zien hoe goed het ging, dachten ze: 'Ach, het kost niet veel, misschien gaat het nog iets opleveren'. En toen mocht ik doorgaan. We waren een hele kleine tak in de Murdoch organisatie, maar wel een tak waarmee het goed ging. Bij Sky-tv ging het heel erg slecht, Murdoch is toen bijna failliet gegaan. Sky Radio stond jarenlang als laatste punt op de vergadering, zodat ze in ieder geval met iets konden afsluiten wat winst maakte binnen de organisatie, om met een goed gevoel de zaal te verlaten. Pas nadat Sky-tv in England goed ging lopen, gingen de Britten zich meer met Sky Radio bemoeien. In de goede zin van het woord. Nu hebben we wekelijks overleg met Engeland.
Sky Radio XI (De reacties)
De Hilversumse omroepen deden in het begin heel minachtend over Sky Radio. Bij Veronica was dat anders. Je merkte dat er naar Sky werd geluisterd. Als we bepaalde platen veel draaiden, merkte je dat die werden opgepikt bij Veronica op Radio 3. Jeroen van Inkel heeft ook veel geholpen. Hij heeft de jinglepakketten voor ons uitgekozen en gemixt. Terwijl Jeroen voor de publieke radio werkte deed hij in z'n vrije tijd allerlei dingen voor Sky Radio. Toen Sky Radio in 1990 echt begon aan te slaan kwam bij Radio 3 de discussie op gang om te gaan horizontaliseren. Eerst zat de VARA op de dinsdag, de TROS op de donderdag, noem maar op. Dat hebben ze toen veranderd, waardoor Radio 3 een ietsje beter radiostation is geworden. Als Sky Radio en Radio 10 er niet waren geweest, had je nu nog steeds de EO op vrijdagochtend gehad. Dan was het nog steeds dezelfde chaos geweest. Toen wij begonnen had Radio 3 een marktaandeel van 63 procent en Radio 2 had 20 procent. Dat is in 1996 gekelderd naar 14 procent en 7 procent. Uiteindelijk is ook Radio 2 aangepast. Maar ze zijn de komst van vooral Sky Radio nooit helemaal te boven gekomen. Wat dat betreft heeft Sky wel de nodige invloed gehad in Hilversum.
Hitradio / Radio 538
In 1992 bestond Sky Radio vier jaar. We hadden er een aantal winstgevende jaren op zitten. We zagen de noodzaak niet zo om met andere formats aan de slag te gaan. Ik moest het bovendien wel leuk vinden. Ik zag mezelf niet zo snel 24 uur Nederlandstalige muziek draaien. Klassiek was er al, en de Radio 10 Groep had intussen een surrogaat van de Sky Radio formule gelanceerd, Love Radio. Maar we hadden heel veel contact met Lex Harding, waarvan we wisten dat hij het niet naar zijn zin had bij Veronica. Hij was daar teruggekomen na het Véronique-avontuur. Lex wilde met een aantal dj's een eigen radiozender beginnen, met de bedoeling om daar later HitRadio Veronica van te maken. Een station met hitparademuziek was er nog niet. Toen is Sky Radio met een tweede zender gekomen, en dat nieuwe station werd Hitradio. Hitradio is de voorloper van Radio 538 geweest. In het begin was het non-stop hitparademuziek, heel erg low-budget. Hitradio is het enige station geweest waar helemaal niemand heeft gewerkt. Mensen die bij Sky Radio werkten, deden dat erbij. Het was niet de bedoeling om Hitradio een non-stop zender te laten zijn. Het heeft in die vorm zes maanden bestaan. In december 1992 werd Hitradio omgedoopt in Radio 538. De uitzendingen kwamen uit het Concordia pand, waar vroeger Countdown werd opgenomen. Daar was ook de Sky-computer gevestigd. Murdoch werd voor 49 procent eigenaar van 538, en dat is het nu nog steeds.
We hebben een deel van de winst van Sky Radio in Radio 538 geïnvesteerd, en met succes. Radio 538 heeft het moeilijker gehad op de kabel dan Sky Radio, omdat de directe concurrent Radio 3 gewoon in de ether zat. Maar het profiel van Radio 538 is veel jonger. Het marktaandeel onder jongeren is ook hoger. De enige reden dat Radio 3 het nog zo lang heeft volgehouden is omdat ze in het hele land te ontvangen zijn en de etherfrequentie van 538 uit 1995 maar het halve land bestrijkt. Als Radio 538 in het hele land via de ether te ontvangen was, dan had het Radio 3 allang ingehaald.
De Gouwe Ouwe Zender
We hebben één keer naast Sky Radio nog een zender neergezet, de Gouwe Ouwe zender. Dat was in 1994, toen zowel Sky Radio als Radio 538 geen etherfrequentie hadden gekregen. Radio 10 Gold had wel een frequentie gekregen, en zij onderhielden op de kabel een kopie van Sky Radio, Love Radio, bedoeld om wat van onze advertentiebudget af te snoepen. Dus kwamen wij met de Gouwe Ouwe zender. Het was een beetje flauw gedoe, wat ik gelijk stop heb gezet toen we in 1995 alsnog de etherfrequenties kregen voor Sky en 538.
De etherfrequenties
De eerste etherfrequenties voor commerciële radiostations in Nederland kwamen in 1991. Die frequenties zijn door advocaten via alle procedures afgedwongen, tot ze in 1991 van het College van Beroep voor het Bedrijfsleven gelijk kregen. Daar zijn drie kleine frequentiepakketten uit voortgekomen. Radio 10 had een pakket in het noorden van het land, RTL regio Den Haag en Sky heeft de zender in de regio Rotterdam gekregen. Dat waren kleine pakketjes, maar in de regio waar we in de ether zaten waren we meteen de grootste zender. Onder die druk heeft het Ministerie van WVC met grote tegenzin dat beleid uitgedacht om in 1994 landelijke etherfrequenties uit te geven. Als je naar de criteria keek die ze stelden was het duidelijk dat die tegen Sky Radio waren gericht. d'Ancona zei dat ze alleen maar stations in de ether wilde hebben die niet de makkelijkste weg kozen. Dus geen popmuziek voor een breed publiek, met hier en daar een kort nieuwsblokje. Het moest aanvullend zijn op de publieke omroep. Wanneer ben je dan aanvullend, vroegen wij dan. Dat was je als je jazzmuziek of muziek voor kleine doelgroepen uitzond. We wisten dus dat Sky daar niet in paste, en dat we geen frequentie zouden krijgen.
Voordat we de aanvraag indienden hebben we een brief geschreven dat we onder protest meededen. Radio 10 paste ook niet in dat plaatje van WVC, maar zij hebben het spelletje meegespeeld. Ze hebben voor FM én AM een aanvraag ingediend, en toen kregen ze de 675 middengolffrequentie. Ze hebben het op een akkoordje gegooid met het Ministerie, die gezegd hebben: "Jullie krijgen wel de middengolf als jullie niet in beroep gaan tegen de afwijzing van de FM, dan zijn jullie aardige mensen en dan kunnen we dat netjes regelen." Nu was de formule van Radio 10 Gold geschikter voor de middengolf dan onze formule. In Engeland zitten al die Gold stations ook op de middengolf. Maar ze hebben toch een foutje gemaakt door op die frequentie te gaan zitten, en niet alsnog te procederen tegen de afwijzing van de FM-aanvraag. Sky heeft daar niet aan mee gedaan, en alleen een FM-frequentie aangevraagd. Als wij middengolf hadden ingevuld, dan hadden we middengolf gekregen. In het allerlaatste gesprek op het Ministerie van WVC is ons gewoon gezegd dat wij niet in aanmerking kwamen voor een FM-frequentie, maar als we alsnog middengolf aanvroegen dan maakten we wel een kans. Ik ben blij dat we daar niet op in zijn gegaan want ik ben er van overtuigd dat we dan het pakket van Holland FM gekregen hadden. Dan waren we nog verder van huis geweest. Nu konden we naar de rechter gaan omdat we niets hadden gekregen.
Het is duidelijk dat zowel Sky Radio als Radio 10 Gold bij de frequentieverdeling uit 1994 automatisch een FM-frequentie hadden moeten krijgen. Zij waren de succesvolle zenders. We weten hoe het met Radio 10 is gegaan. Radio 10 achtte de kans zo klein dat wij alsnog een etherfrequentie zouden krijgen, dat ze niet meer geprocedeerd hebben. Ze zeiden tegen ons: "Jullie hadden ook een FM-frequentie moeten krijgen, jullie hebben gelijk maar jullie krijgen het niet." Sky is toch in beroep gegaan en heeft wél gelijk gekregen bij de rechter. De verdeling was niet gegaan zoals het had moeten gaan. Tussen de regels van die uitspraak door kon je lezen dat Sky eigenlijk de FM-frequentie had moeten krijgen. Het ministerie van Verkeer en Waterstaat, die over de infrastructuur van de frequenties gaat, heeft dat ook op die manier gelezen. Wij zijn er achter gekomen dat er nog een frequentie vrij was, en we hebben het Ministerie kunnen overtuigen dat we, met de uitspraak van de rechter in de hand, recht hadden op die frequentie. Diegenen die het langst hebben geprocedeerd, en dat hele traject hebben afgelegd, zijn er uiteindelijk het beste van af gekomen. Verkeer en Waterstaat heeft dat op een hele nette manier geregeld. In de slipstream van Sky heeft Radio 538 ook nog een etherfrequentie gekregen. We zijn bijzonder blij met hoe het allemaal gegaan is. Mede dankzij een Paarse regering, die hier toch wat anders tegen aan kijkt, is dit mogelijk geworden.
De split
Aanvankelijk leek er maar één frequentie beschikbaar te zijn. Dat heeft even problemen gegeven met Lex Harding. Hij wilde vooral een frequentie voor 538, en ik vooral voor Sky. Dat kun je Lex of mij niet kwalijk nemen. Er is niet echt sprake geweest van een structurele ruzie. Maar als het over concurrenten gaat kun je toch op een afstandelijkere manier praten dan als je bij elkaar aandeelhouder bent. Onze gezamenlijke aandeelhouder News International had zijn kaarten gezet op Sky Radio, wat natuurlijk heel vervelend was voor Lex. We zagen toch dat er met Sky meer verdiend kon worden. Uiteindelijk is het nog op zijn pootjes terecht gekomen, doordat we allebei een frequentie hebben gekregen. Sky en Radio 538 zijn daarop fysiek uit elkaar gegaan. Wij zijn ook verhuisd uit het Concordia pand. De bemoeienis van News met Radio 538 is ook minder geworden, het aandeelpercentage is trouwens hetzelfde gebleven. Er is nu meer afstand gekomen, ook omdat we niet meer in één pand zitten.
De blunder
Nadat wij alsnog een etherfrequentie kregen zijn anderen, die het niet nodig vonden dat VW de zaak terug draaide, weer naar de rechter gegaan. Ze zeggen ook dat de schadeclaim die wij hadden aangezegd geholpen heeft bij de toewijzing. Maar ik denk niet dat het zo gegaan is. Een Ministerie krijg je niet op de knieën met een schadeclaim. WVC heeft geprobeerd de publieke omroep willens en wetens in bescherming te nemen. Voor hetzelfde geld waren ze daar mee weggekomen. Gelukkig is dat niet gebeurd. Ik denk dat het een politieke blunder van de eerste orde is. Ze hebben met het beleid precies het tegenovergestelde bereikt van wat ze voor elkaar wilden krijgen. Ze hebben de commerciële omroep in het zadel geholpen op een manier waarmee niemand blij is. De Ministeries zijn zo overtuigd dat de Nederlandse luisteraars moeten afstemmen op de publieke omroep. Doordat het hek om Hilversum zo lang dicht is gehouden heeft de politiek er voor gezorgd dat Hilversum een hele zwakke organisatie is geworden. Als de concurrentie van buitenaf eerder was gekomen dan hadden de Hilversumse omroepbaasjes de handen veel eerder ineengeslagen. Dat was veel beter geweest voor de publieke omroep, want nu zijn ze vooral elkaar aan het beconcurreren geweest. Tegenwoordig hebben we meer te maken met VW dan OCW. Ik vind dat Verkeer & Waterstaat het veel beter doet. Ze willen ook een sterke publieke omroep in Nederland, maar ze vinden niet dat dat ten koste moet gaan van de commerciële omroep.
Het publiek
Het commerciële radiolandschap is aardig verdeeld. Het zou vervelend zijn als één van de partijen die nu een etherfrequentie heeft die in de toekomst moet afstaan. Radio 10 en Sky kunnen prima naast elkaar bestaan. Het trekt een totaal verschillend publiek. Sky scoort als enige commerciële zender goed in de hogere sociale klassen. De hoger opgeleide vrouwen, en de business to business man die in het zakenleven de beslissingen neemt. Een hele aparte combinatie, wat reclames oplevert van wasmiddelen tot kopieermachines. Gesegmenteerde radio wil nog niet zeggen dat je maar voor één doelgroep interessant bent. Radio 10 en Radio Noordzee trekken een wat volkser publiek, de lagere sociale klassen. En Radio 538 de jongeren. Zo is de markt aardig verdeeld. De commerciële radiozenders concurreren dan ook niet met elkaar maar vooral met de publieke omroep.
De taak
Er wordt vaak van commerciële radio gezegd dat het mensen zijn die alleen maar radio maken om geld te verdienen. Maar wij vinden het nog steeds belangrijk wat we uitzenden. Reclame is niet onbelangrijk, want er moet geld verdiend worden. Maar Sky heeft ook dag en nacht nieuws en verkeersinformatie. We hebben nu zoveel luisteraars dat je als commercieel station ook de publieke taak hebt om te melden wat er in de wereld gebeurt. We pakken dat beter aan dan onze commerciële collega's. Ik vind het nog steeds raar dat Radio 10 het nieuws gewoon van teletekst afleest. Ook als commerciële zender moet je een beetje op dat soort dingen letten.
De veiling
Het gaat anno 1996 heel goed met de commerciële radio in Nederland. Er wordt meer naar geluisterd dan naar de publieke radio. Als Radio 3 elk jaar 8 procent blijft inleveren, dan bestaan ze niet meer in 1998. En de commerciëlen kunnen gewoon samenwerken. Jeroen en Erik zie ik privé nog steeds. Laatst hebben we nog tot 4 uur 's nachts bij Erik zitten risken. Ze zeggen wel eens dat het oorlog is in radioland. maar we gaan gemoedelijk met elkaar om en we gunnen elkaar het licht in de ogen. We hebben gezamenlijk een onderzoek laten starten om te kijken hoe de frequentieruimte in de ether beter benut kan worden. Het zou goed zijn als we allemaal gelijke FM middelen hadden, zodat we elkaar gewoon kunnen beconcurreren.
Het veilingmechanisme vind ik aan de ene kant daar niet zo'n goed instrument voor, aan de andere kant weet ik ook niet een beter systeem. Als de etherfrequenties eerlijker verdeeld worden tussen de publieke en de commerciële zenders dan is het misschien toch een goed systeem. Maar het is natuurlijk zonde om een groot deel van de winst af te moeten staan. Bovendien vind ik dat je er als overheid voor moet zorgen dat het aanbod een zeker draagvlak heeft onder het Nederlands publiek. Je kunt wel zeggen dat er zo nooit andere zenders aan bod kunnen komen. Maar ik geloof dat er nog wel wat zenders bij kunnen. Ik ben er van overtuigd dat die ruimte er is. Ik vind het nog steeds zonde dat de netten van Radio 1 tot en met Radio 4 zo inefficiënt zijn ingedeeld. Als je dat beter doet ontstaat er ruimte voor meer commerciële zenders. Radio 1 zit op zoveel plekken op de FM, als je dat op één middengolffrequentie houdt, de AM 747, dan is het voor iedereen een stuk duidelijker. En is er meer ruimte voor muziekzenders op de FM. Zo kun je met wat verschuiven en wat ruimte creëren onder het publieke radionet diverse landelijke netten erbij versieren. Alleen moet de politieke wil er ook zijn om dat te doen.
Publiek versus commercieel
We hebben een hele zwakke publieke omroep in dit land. Iedereen is hopeloos verdeeld. De publieke omroep zit echt in zijn nadagen. Als de overheid veel eerder de commercie de ruimte had gegeven, dan had de publieke omroep er nu veel beter voor gestaan. In Nederland denken we al snel dat commercie een vies woord is, terwijl kranten ook gewoon een commercieel produkt zijn. De Volkskrant en NRC zijn toch hele goede kranten? Als ze er met de pet naar gooien, komen er minder lezers en dus minder advertenties en dan gaat het slecht met zo'n krant. Zo gaat dat in het bedrijfsleven, zo hoort dat ook bij de omroep te gaan. Ik vind het belangrijk dat Nederland een goede publieke omroep heeft, maar een groot nadeel van die publieke omroep is dat er geen stimulans is om goed te presteren. Er wordt heel inefficiënt met geld omgegaan, en ieder jaar komt dat miljard er toch. Het maakt niet uit of ze het goed of slecht gedaan hebben. En er werken veel te veel mensen. Laatst was ik te gast bij de TROS voor een radioprogramma. Dan zit er een presentator, een redactielid, een technicus, een regisseur en nog wat mensen. Dat is natuurlijk helemaal niet nodig. Bij een commercieel bedrijf vind ik het prettig dat als je het verkeerd doet er op wordt afgerekend. Dan luistert er geen hond, adverteert er niemand en kan je de zaak sluiten.
De publieke omroep is om te zorgen dat er programma's worden uitgezonden die anders niemand zou uitzenden. Dat hoeft geen elitair getto net te zijn, er blijft genoeg over wat de commerciëlen nooit zouden brengen. Maar het overgrote deel wat de publieke omroep nu brengt is uitwisselbaar met de commerciële omroep. Op televisie wordt heel veel Amerikaans produkt uitgezonden wat door Amerikaanse commerciële zenders is gemaakt. Maar als ik weer een herhaling van 'Mr. Ed', het pratende paard, zie op Nederland 1 dan vraag ik me af waar dat nog voor nodig is. De publieke omroep moet zich schamen dat ze dit soort programma's nog steeds uitzenden. Als ze de zender niet kunnen vullen, laten ze er dan één dichtgooien. De VARA doet het goed. Een publieke tv-avond voor een groot publiek, met af en toe een te duur programma voor de commerciële omroep. Voor Radio 2 en Radio 3 zie ik geen toekomst meer. De commerciële omroep kan dat veel beter. Radio leent zich niet meer voor dergelijk brede programmering. Radio 5 is de enige publieke zender die recht van spreken heeft. Het is krankzinnig dat er mensen bij de publieke omroep zijn die juist Radio 5 willen opheffen. Dat is het hart van de publieke radio. Het is prima dat wij nieuws in het Turks en Marokkaans hebben, dat hoort er te zijn. Verder kan de Commissie Ververs adviseren tot ze een ons wegen, maar er is gewoon een markt die bepaalt wat er gebeurt."
(c) Arjan Snijders