Dit is een exclusieve publicatie op deze website van één van de tien interviews die de uiteindelijke versie van dit boek niet haalden. Deze afgevallen interviews waren niet minder interessant dan anderen maar pasten simpelweg niet in het boek. Soms waren het verhalen over minder bekende zenders of waren de vertellers minder bekend. Maar online vervalt die beperking!
'Rap van Fortuin' gaat over de opkomst van commerciële omroep in Nederland en wordt als naslagwerk gekoesterd als het gaat over de periode 1985-1996 in de Nederlandse omroepgeschiedenis. Veel uit dat boek is inmiddels behoorlijk gedateerd. Hier vind je het verhaal achter een nooit van de grond gekomen initiatief: Multichoice. De gedachte was om abonnee-tv en zenderpakketten op maat aan te bieden. Het eerste, ooit begonnen in Nederland met FilmNet (het huidige Canal Plus) is nooit echt doorgebroken in ons land. Na het mislukken van Sport 7, een half jaar na dit interview, is het ook nooit meer serieus geprobeerd. En het andere idee, tv-pakketten op maat, wordt natuurlijk wel uitgevoerd. Iedereen met digitale-tv weet er van. Maar in 1996 was het nog te veel toekomstmuziek. Je kunt te vroeg voor de muziek uitlopen. In de media gebeurt dit opvallend vaak. Les: wantrouw negen op de tien enthousiaste verhalen over wat er allemaal wel niet gaat veranderen in het mediagedrag van de consument. De geschiedenis leert: het duurt altijd langer, gaat altijd trager en neemt lang niet zo'n grote vlucht als waar menig ondernemer op hoopt...
Dit verhaal gaat daarnaast dieper in op de afwegingen van het Commissariaat voor de Media, om de eerste commerciële initiatieven (Cable One/ Radio 10/ TV10 en RTL-Véronique) wel of niet toe te laten. Will Moerer was de wat kleurloze man die bij die beslisssingen een grote rol speelde. Waarmee hij mede bepaalde dat ons medialandaschap vooral door sterke, buitenlandse mediabedrijven, ingericht werd. Dat had ook anders gekund...:
De invloed van het Commissariaat voor de Media op het commerciële medialandschap in Nederland is onverwachts groot geweest. Zie het verhaal van Aart Geurtsen. Geurtsen noemt de beoordeling van TV10 en RTL-Véronique als de meest ingrijpende handeling van het Commissariaat. Was het sterrennet van Joop van den Ende wel een plaatsje op de kabel gegund, dan had het medialandschap (en dit boek) er compleet anders uitgezien. Over de afwijzing van TV10 doen diverse mensen even diverse uitspraken. Will Moerer kent de materie echter als geen ander, omdat hij van het begin tot het eind de zaak voor het Commissariaat voor de Media heeft behandeld. De jurist met een grote interesse in de media werkte drie jaar op de radio- en tv-afdeling van het Ministerie van WVC, en stapte per 1 januari 1988 over naar de afdeling Zendtijd en Toezicht van het Commissariaat. In 1995 verruilde Moerer zijn ambtenarenbaan voor een commerciële stoel achter een Nethold-bureau. Hier geeft hij mede vorm aan het nieuwe, digitale medialandschap.
"Het leuke van het werk bij het Commissariaat voor de Media is de afwisseling. Het is wel een ambtenarenbaan, maar je werkt met media. Dus met publieke en commerciële omroep, radio, televisie, alle mensen die met nieuwe diensten kwamen zoals elektronische programmagidsen en teleshoppen, alsmede omroepinitiatieven voor de Pakistanen, de Moslims, de homofielen, de Satanskerk, noem maar op. Heel interessant en divers.
Het standpunt
Het Commissariaat voor de Media heeft commerciële omroep op exact dezelfde wijze behandeld als de publieke omroep. Een onpartijdige scheidsrechter in het politiek gevoelige omroepveld, daar waren wij voor aangesteld. Wij hadden ook niet zoiets van 'De commerciële omroep is niet goed voor de mensen', wat in de politiek wel eens te horen was. Nee, als de commerciëlen zich aan de wet houden, hadden ze van ons geen last. Wij konden slechts controleren, melden aan de minister als ze iets deden waarvan wij dachten dat het in strijd is met het Europees recht. Die kan het opnemen met de Luxemburgse collega's, of naar de Europese Commissie en het Europees Hof gaan. Dat kan het Commissariaat zelf niet. We konden hooguit zeggen "We hebben liever niet dat jullie het zo doen". We vonden dat wel eens een beperking. Als de Avro een boete krijgt, terwijl ze zien wat RTL uitvreet en mee weg komt, kan ik me voorstellen dat ze daar over klagen. Maar dat is een gevolg van deze constructie. Je kunt ook niet de Avro dan maar niet beboeten. Dan hevel je de nadelen van de Luxemburgse wetgeving over naar Nederland.
De dam
Ik ben in 1984 afgestudeerd met als specialisatie 'Tv-satellieten en de gevolgen voor het omroepbestel'. Die gevolgen heb ik tijdens mijn tijd bij het Commissariaat zien gebeuren, en nu speel ik bij Nethold zelf een rol bij de verdere ontwikkelingen van tv-satellieten. In mijn scriptie concludeer ik dat de commerciële televisie via satellieten niet tegen te houden is, en dat de omvang en de impact van publieke omroep sterk zal afnemen. Dat hebben voor en na mij nog vele mensen geconcludeerd, maar het was toen al te zien. Op termijn houd je die ontwikkeling niet tegen.
De politiek had die conclusie ook getrokken, maar de lijn van het CDA was om commerciële omroep zo lang mogelijk tegen te houden. Wanneer het op grond van Europees recht zou sneuvelen, dan zag men wel weer verder. Maar dan hadden ze in ieder geval de zaak zolang mogelijk gerekt, wat ze ook gelukt is. Terwijl de politiek natuurlijk beter de zaak had kunnen kanaliseren. Of je werpt een dam op, dan krijg je bij wassend water een oncontroleerbare vloed over je heen. Of je bouwt een kanaaltje, zodat je een reguleerbare constante stroom krijgt, waarvan je kunt zorgen waar het heen stroomt. Dan bepaal jij het moment waarop het komt, en kan jij de voorwaarden stellen, de licenties verdelen, en er Nederlandse bedrijven neerzetten. Nu is de commerciële omroep gekomen op een moment dat de politiek en de publieke omroep er niet klaar voor was. En het is voor een deel in buitenlandse handen terecht gekomen. Daardoor viel het niet onder de Nederlandse regelgeving, met alle nadelige gevolgen voor de publieke omroep en Nederlandse initiatieven.
Cable One
De eerste radiozender die zich aan de poort meldde voor een vergunning in Nederland was Cable One van Willem van Kooten. Commerciële omroep in Nederland was nog verboden, dus had Van Kooten een omweg bedacht. De eerste gesprekken werden nog gevoerd op het Ministerie van WVC, in december 1987. Vanaf januari 1988, het moment dat het Commissariaat voor de Media startte en dit soort taken van het Ministerie overnam, is het onze zaak geweest. Wij moesten er een besluit over nemen, welke uiteindelijk door de Raad van State is vernietigd. De Raad van State verbood Cable One op de Nederlandse kabel, omdat het niet de juiste constructie had. Wij zouden vervolgens alle kabelexploitanten die Cable One toch doorgaven moeten beboeten, vijftigduizend gulden per dag. Willem van Kooten is toen op ons bureau geweest met zijn toenmalige advocaat. Hij zei: "Vertel ons dan even hoe we het wel moeten doen". We wisten dat natuurlijk wel, maar we zeiden: "Je kunt van ons niet verwachten dat we jou gaan adviseren hoe je de wet kunt omzeilen. Dat moet je zelf doen. Lees het arrest en zoek het maar uit". Toen heeft Willem een aanpassing gemaakt door een Engelse zender te kopen. Maar hij heeft de zaak verkeerd uitgelegd, want hij had er voor moeten zorgen dat die Engelse zender hém opkocht. Hij heeft gewoon de verkeerde advocaat genomen. Vervolgens sneuvelde deze constructie weer. Dus daarmee kwam een eind aan het avontuur van Willem van Kooten. Radio 10 heeft als gevolg van dat arrest zijn constructie via Milaan kunnen aanpassen, en is toen wel op de kabel gebleven.
TV10 / RTL-Véronique
In de loop van 1989 kwamen Véronique en TV10. TV10 was oorspronkelijk gevestigd in Milaan, volgens dezelfde constructie als Radio 10, onder de vlag van een Italiaanse lokale omroep. Véronique had zich verzekerd van de steun van CLT uit Luxemburg. Het gevolg was dat beide partijen goede kans maakte om als buitenlandse omroep op de Nederlandse kabel toegelaten te worden. Totdat TV10 zijn operatie overhevelde van Milaan naar Luxemburg, en daar een aparte licentie verkreeg van de Luxemburgse overheid. Maar TV10 was als gevolg daarvan wel zelfstandig gevestigd in Luxemburg. Op basis van de uitspraak inzake Cable One hebben wij geconstateerd dat Véronique wel moest worden aangemerkt als een echte buitenlandse omroep, die hier werd uitgezonden onder verantwoordelijkheid van het Luxemburgse CLT. TV10 had zich daar alleen gevestigd om de Nederlandse wet te ontduiken, de zogenaamde U-bocht constructie. Als Van den Ende in Milaan was gebleven, dan hadden we er geen speld tussen kunnen krijgen. Waarom hij toch naar Luxemburg is gegaan is me nog altijd een raadsel. Dat was een cruciale blunder. Dus TV10 mocht niet, en Véronique wel. De gevolgen zijn bekend.
Voor het Commissariaat was de toetsing van TV10 en Véronique natuurlijk onze eerste serieuze toets. Boetes opleggen kon iedereen wel. Maar hier ging het allemaal om. Hier viel of stond het hele bestel mee, althans de voortzetting in de toenmalige vorm. Toen we met de zaak bezig waren, realiseerden we ons niet welke impact het besluit uiteindelijk zou hebben. In feite is alles wat daarna gebeurd is een gevolg van dit besluit. We wisten wel dat het erg belangrijk was. Dat bleek alleen al vanwege de druk die de politiek uitoefende op het Commissariaat om beide zenders af te keuren. De politiek, de overheid, het Ministerie van WVC, hebben verzocht om beide projecten tegen te houden. Maar het Commissariaat is geen politiek orgaan, we wilden juist dit soort zaken met afstand beoordelen. Dus hebben we puur naar de wettekst gekeken, en daar naar gehandeld. Daar hadden enkele Commissarissen overigens grote moeite mee, want ze vonden de boodschap niet leuk om te brengen. Maar Geurtsen vond dat we ons aan de letter van de wet moesten houden, dus zeiden we: "Sorry, het is zoals het is en wij nemen deze beslissing".
Brinkman heeft dat ook niet geschorst, terwijl hij dat wel had kunnen doen. Maar de Raad van State heeft onze redenering gevolgd. Ons besluit is aangevochten bij de rechter, de Raad van State, tot en met het Europese Gerechtshof, en is overal overeind gebleven. Toen kon Brinkman er ook niks meer aan veranderen. Ik was er als jurist uitvoerig bij betrokken, en we hebben achteraf gezien gelukkig de juiste besluiten genomen. Het leuke is dat Van den Ende nog altijd roept dat de politiek TV10 heeft tegengehouden. Maar dat is een absolute leugen. Ik kan het weten, want ik ben er vanaf het begin tot het einde bij betrokken geweest. Ik ben met Heijne den Bak naar Brussel en naar Luxemburg geweest. In Brussel hebben we overleg gevoerd over hoe we de wettekst van de Europese richtlijn nu moesten uitleggen. In Luxemburg hebben we alles gecontroleerd, en gezien wie waar gevestigd was. Toen is er in alle eerlijkheid een besluit genomen. Alle Indianenverhalen over de rol van Lubbers zijn absoluut gelul. Ik heb samen met Heijne den Bak en onze advocaat de juridische analyse opgesteld, en deze aan de Commissarissen voorgelegd. Geurtsen was het met ons eens, en ook de zieke Reinhold was bij de besluitvorming betrokken. Hij moest tot zijn spijt concluderen dat het niet anders kon. Hij zei: "Het is vreselijk en in strijd met wat mijn partij zou willen, maar we moeten de wet uitvoeren. Dan had de politiek de wet maar niet op deze manier moeten aannemen". Dat is echt het verhaal, al het andere is quatsch.
Brinkman schijnt wel eens gezegd dat het jammer was dat de ATV-combinatie niet door was gegaan, want dan had RTL nooit deze positie kunnen verwerven. Dat marktaandeel kun je nu nooit meer terugpakken. Daar heeft het Commissariaat een rol in gespeeld, we wisten toen ze kwamen dat ze niet meer tegen te houden waren. Maar wat had je moeten doen? Véronique iets adviseren te veranderen, om dat vervolgens af te keuren, zodat beide zenders er niet waren gekomen? Of TV10 adviseren het zus of zo te doen, want dan rollen ze er wel doorheen? Als de mensen zélf tot de conclusie komen waar de maas in de wet zit, dan kunnen we ze het ook niet meer verbieden. Wij zijn geen politiek orgaan. Een politiek orgaan kan zeggen: "Het klopt wel wat ze doen, maar politiek gezien komt het me niet uit dus houd ik het tegen". Het Commissariaat was er neergezet om dit soort zaken juist niet meer zo te frustreren.
De opmerking van Harry Kramer dat Van den Ende gewoon had moeten beginnen met TV10 is een beetje gissen van Kramer. Het is terecht dat hij daar toen niks over heeft gezegd tegen Van den Ende. Als overheidsambtenaar mag je niet zeggen: "Wat je kunt doen is in strijd met de wet, maar laat ik het toch maar zeggen". Bovendien had Van den Ende dan wellicht de boetes moeten betalen van de kabelmaatschappijen die TV10 wél zouden doorgeven. Dat had hij niet kunnen dragen. En dan alle procedures er nog eens overheen. Ik denk dat het Commissariaat voor de Media op dat moment zo'n impact had, dat de kabelexploitanten gehoor hadden gegeven aan ons verbod. De schade voor Van den Ende was groter geweest als hij TV10 had laten draaien, en dan alsnog van de kabel was gehaald.
De 'benadeelden'
Negatieve beslissingen zijn mij door de 'benadeelden' zelden persoonlijk aangerekend. Van Kooten geeft altijd de politiek de schuld. Hij zei toen over Cable One dat het bij de Raad van State schoften zijn van het CDA. Van Kooten neemt mij niks kwalijk. Zelfs na de procedure in Amsterdam hebben we gezellig een biertje zitten drinken op het terras. En Peter Jelgersma, die ook met geld in TV10 zat, zegt nu: "Je hebt je werk gedaan". Jelgersma is zelfs bijna een vriend van me geworden, hij is zelfs als adviseur verbonden aan Nethold. Er zullen best mensen zijn die het me wel persoonlijk aanrekenen. Ik kan me dat voorstellen van Joop van den Ende. Maar ik heb niet zoiets van: dat is sneu voor Joop. Ik heb op dat moment mijn werk uitgevoerd.
De overstap
Na elf jaar bij de overheid deed zich de kans voor om deze overstap te maken naar Nethold. Als ik bijvoorbeeld naar de KRO had gekund, had ik wel even getwijfeld. Ik geloof toch meer in deze tak van de industrie. Het grootste verschil met mijn werk voor het Commissariaat is dat je daar zelf aan het roer zat, en de mensen wat van jou moesten hebben. Jij maakte uit wanneer mensen bij jou langskwamen voor een licentie, een ontheffing, toestemming, noem maar op. Bij Nethold heb jij wat nodig van contractpartners en kabelexploitanten, en moet je achter hen aanhollen om dingen voor elkaar te krijgen.
FilmNet
De start van FilmNet, 29 maart 1985, heb ik nog meegemaakt. Het was mijn eerste feestje wat ik vanuit mijn functie bij WVC meemaakte. Tien jaar later kwam ik bij FilmNet te werken, maar dat was in 1985 niet te voorzien geweest. Het FilmNet van Rob Houwer had toen niet mijn speciale aandacht. Ik kende Rob wel, ik heb nog eens met hem in de Commissie Voorkeursrecht gezeten. Daar ging de discussie over de toegang tot evenementen als koninginnedag. Moest de NOS daar voorrang hebben, of mocht een abonnee-tv zender als FilmNet dat ook verslaan? Het was een puur academische kwestie, want het deed zich nooit voor. De mensen van FilmNet die er toen waren, hadden helemaal geen interesse in evenementen als koninginnedag. Misschien dat Rob Houwer het in zijn hoofd had zitten, voor wat hij ooit Oranje-TV noemde. Maar FilmNet heeft nooit iets anders gedaan dan films, kinderprogramma's en sport. Ik kan me niet herinneren dat er ooit gesproken is over iets anders dan abonnee-tv en films. FilmNet, de naam zegt het al.
FilmNet heeft nu nog niet het aantal abonnees wat men zich in het begin ervan had voorgesteld. Als je het vanuit dat perspectief bekijkt is FilmNet nooit dat succes geworden wat men gehoopt had. De tweede zender van FilmNet, SuperSport, heeft sinds een paar jaar de Nederlandse voetbalcompetitie. Dat heeft wel meer abonnees opgeleverd, maar Nederland lag er niet van op zijn kop. Films worden op alle zenders uitgezonden. Alle commerciële zenders profileren zich met films. De markt voor FilmNet bleef daardoor lastig. Maar als de doelstelling van de aandeelhouders is om een goede marktpositie te hebben op de abonnee-tv markt, dan heb je het weer wel goed gedaan. Want FilmNet is anno 1996 de enige serieuze exploitant in de Benelux. Abonnee-tv zal op korte termijn een grote vlucht nemen, en diegene met een goede marktpositie krijg je er ook niet meer weg. Zo kun je het ook zien. We staan aan de vooravond van een nieuwe stap, waarbij digitale pakketten, video on demand en grote pakketten kanalen aangeboden worden. Wij zien dat voor Nethold als een duidelijke stap voorwaarts.
Het pakket
Iedere omroep mag op het digitale pakket dat Multichoice aanbiedt aan abonnees en kabelmaatschappijen. Sommige zenders zijn gratis, zoals RTL, SBS, Veronica, en voor sommigen moet je betalen, zoals voor Sport 7. Hopelijk komt de NOS, en dus de publieke omroep, er ook op te zitten. Hoe meer programma's je kunt aanbieden, hoe meer pakketten je kunt differentiëren, hoe interessanter het wordt voor de consument. Als je geen kinderen hebt, dan neem je dus geen kinderkanalen. Ik weet niet hoe vaak jij naar de Turkse zender kijkt, maar ik niet zo gek vaak, dus kies je daar als consument niet voor. Zo kom je tot een pakket met zenders die je wél wilt zien. Nu bepaalt de kabelexploitant nog wat je thuis krijgt. Hopelijk gaan de kabelmaatschappijen ook het pakket van Multichoice doorgeven, maar midden 1996 staan ze nog niet echt in de rij. En voordat je in Nederland een heel netwerk aan schotelbezitters hebt zijn we een aantal jaren verder. Wat dat betreft heeft de kabel nog steeds een monopolie".
(c) Arjan Snijders